Saturday, February 25, 2017

អង្គរវត្ត

ស្រាវជ្រាវ​អាថ៌កំបាំង​អង្គរ ៖ តើ​ប្រាសាទ​អង្គរ​ជា​បូជណីយដ្ឋាន សម្រាប់​ទំនាក់ទំនងរ​វាង​ទេវ​: និង​មនុស្ស ?
​អង្គរវត្ត ស្ថិតនៅក្នុង​ខេត្តសៀមរាប មាន​ទីតាំង​ស្ថិតនៅ​ភាគ​ខាងជើង​នៃ​ក្រុង​សៀមរាប ក្នុងស្រុក​សៀមរាប មាន​ចម្ងាយ ៧ គ​.​ម ពី​ទី​រួម​ខេត្ត តាមផ្លូវ​កូ​ម៉ៃ ឬ​ផ្លូវ​សាល​ដឺ ហ្គោល​។ វា​ជា​ប្រជុំ​អគារ​ប្រាសាទ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ធំ​បំផុត​និង​វិមាន​សាសនា​ដ៏​ធំ​បំផុត​នៅក្នុង​លោក​។ ប្រាសាទ​ត្រូវបាន​កសាងឡើង​ដោយ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២ ដែលជា​ស្នាដៃ​ដ៏​ធំចម្បង​អស្ចារ្យ​និង​មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​រន្ទឺ​សុះសាយ ទៅ​គ្រប់ទិសទី​លើ​ពិភពលោក​។ សង់​ឡើង​នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី​១២​នៅ​យ​សោធរ​បុ​រៈ (​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន អង្គរ​) អ​ធិ​រាជាណាចក្រ​ខ្មែរ ជា​ប្រាសាទ​តំណាង​និង​ព្រះ​សុសាន​ចុងក្រោយ​របស់​ព្រះអង្គ​។​ដែល​ងាក​ចេញពី​ប្រពៃណី​សិវ​និយមនៃ​ព្រះរាជា​មុនៗ អង្គរវត្ត​ដែល​ជំនួស​មកវិញ ឧទ្ទិស​ដល់​ព្រះ​វិស្ណុ​។ ជា​ប្រាសាទ​ដែល​នៅ​គង់វង្ស​ល្អ​បំផុត​នៅ​ស្ថានីយ​នេះ វា​គឺជា​ប្រាសាទ​តែមួយគត់​ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​មជ្ឈមណ្ឌល​សាសនា​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ចាប់តាំងពី​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​របស់ខ្លួន – ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​បូជា​ដល់​ព្រះ​វិស្ណុ ក្រោយមក​ពុទ្ធ​និយម​។ ប្រាសាទ​នេះ​ស្ថិតនៅក្នុង​រចនាបថ​បុរាណ​ជាន់ខ្ពស់​កំពូល​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ខ្មែរ​។ វា​បាន​ក្លាយជា​និមិត្តរូប​កម្ពុជា​[១] ដែល​រំលេច​លើ​ទង់ជាតិ​របស់​ប្រទេស ជា​រូបភាព​តំណាង​ប្រទេស​ជាតិខ្មែរ និង​វា​ក៏​ជាការ​ទាក់ទាញ​ពួក​អ្នក​ទេសចរណ៍​សំខាន់​របស់​ប្រទេស​នេះ​ផងដែរ​។​
​អង្គរវត្ត​រួមផ្សំ​នូវ​គ្រោងការ​គ្រឹះ​ពីរ​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ប្រាសាទខ្មែរ​: ប្រាសាទភ្នំ និង​ប្រាសាទ​ដែលមាន​ថែវ​ចុងក្រោយ​គេ ដោយ​ផ្អែកលើ​ស្ថាបត្យកម្ម​ទ្រា​វិដ​ដើមដំបូង រួមមាន​លក្ខណៈពិសេស​ដូចជា​ជ​គតិ​។ ប្រាសាទ​ត្រូវបាន​រចនា​ដើម្បី​តំណាង​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ លំនៅ​នៃ​ពួក​ទេវៈ​ក្នុង​ទេវ​កថា​ព្រហ្មញ្ញ​: ក្នុង​កសិណ រឺ​គូ​ទឹក​ព័ទ្ធ​ជុំ វិញ​ប្រហែលជា ១៦​គ​.​ម ចំណែក​កសិណ​ពិតប្រាកដ​របស់​ប្រាសាទ មាន​បណ្តោយ​ប្រវែង​១៥០០​ម x ទទឹង​១៣០០​ម លើ​២០០​ម ផ្លូវធំ​ដើរចូល​ពី​ទិស​ខាងលិច​ទៅដល់​ប្រាសាទ​កណ្តាល​មាន​ប្រវែង​២៥០​ម ឯ​កំពូល​កណ្ដាល​ខ្ពស់​ធំជាងគេ​បំផុត​របស់​នគរ​វត្ដ មាន​កម្ពស់ ៦៥​ម និង​ជញ្ជាំង​ខាងក្រៅ​៣,៦ សហា​តិ​មាត្រ (២,២ ម៉ៃ​.)​វែង​គឺជា​ថែវ​មាន​បី​ជ្រុង ដែល​ថែវ​នីមួយៗ​ឡើង​ខ្ពស់​ទៅ​ថែវ​ដែល​ជាប់​គ្នា​។ នៅ​ចំ​កណ្ដាល​នៃ​ប្រាសាទ​បញ្ឈរ​នូវ​ជួរ​ចតុរង្គ​នៃ​ប៉ម​។ មិន​ដូច​ប្រាសាទ​នៅ​អង្គរ​ភាគច្រើន​ទេ អង្គរវត្ត​បែរមុខ​ទៅ​ទិស​ខាងលិច ពួក​អ្នកប្រាជ្ញ​វែកញែក​ថា​ជា​ចំណុច​សំខាន់​នៃ​ប្រាសាទ​នេះ​។ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវបាន​គេ​កោតសរសើរ​ដោយ​សារភាព​សម្បើម​និង​រុងរឿង​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​នេះ ចម្លាក់​លៀន​លឹមៗ​ដែល​លាតសន្ធឹង និង​ដោយសារ​ពពួក​ទេវតា​ដែល​តាក់តែង​លើ​ជញ្ជាំង​ប្រាសាទ​។​
​ឈ្មោះ​សម័យថ្មី អង្គរវត្ត​មានន័យថា ទីក្រុង​វត្ត ក្នុង​ភាសា​ខ្មែរ អង្គរ​មានន័យថា ទីក្រុង រឺ ទីក្រុង​ធានី ជា​ទម្រង់​ប្រាក្រឹត​នៃ​ពាក្យ នគរ ដែល​មកពី​ពាក្យ​សំស្ក្រឹត nagara (नगर)​។​[២] វត្ត​គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​សម្រាប់ ទេវា​ល័យ​លើដី បានមកពី​ពាក្យ​បាលី "vatta" (वत्त)​។​[៣] មុនពេល​នេះ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា បរម​វិស្ណុ​លោក (Parama Vishnuloka ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​) បន្ទាប់ពី​ងា​រប​ច្ឆា​មរណៈ​នៃ​ស្ថាបនិក​នៃ​ប្រាសាទ​។​
​ពាក្យ​ថា​អង្គរ តាម​វចនានុក្រម​របស់លោក​គ្រូ ពៅ​-​សាវ​រស អង្គរ​មកពី​ពាក្យ​សំ​ស្ដ្រឹ​ត​ថា នគរ មានន័យថា ទីក្រុង ធានី អាណាចក្រ ។ រីឯ​ពាក្យ វត្ត ជាទី​ដែលមាន​ព្រះសង្ឃ​គង់នៅ​។ រួម​ន័យ​មក អង្គរវត្ត មានន័យថា​ជាទី​ក្រុង​ដែលមាន​វត្ត​ពុទ្ធសាសនា​។ តាម​វចនានុក្រម​គឺ​វា​បានមកពី នគរវត្ត ជា​ឈ្មោះ​ប្រាសាទបុរាណ​មួយកន្លែង​នៅក្នុង​ខែត្រ​សៀមរាប ជា​មហា​មន្ទីរ​រុងរឿង​ដោយ​លំអ​គ្មាន​ពីរ (​ហៅ​ក្លាយ​មកជា អង្គរវត្ត​) ។ ពាក្យ នគរ នេះ​ច្រើន​តែមាន​សំឡេង​ក្លាយ​ឃ្លាត​ជា អង្គរ ដូច្នេះ​ឯង​, ដូចជា នគរបាល​, នគរបុរី​, នគរយមរាជ​, នគរវត្ត ក្លាយជា អង្គ​របាល​, អង្គរបុរី​, អង្គរ​ជម​រាជ​, អង្គរវត្ត ជាដើម​។​
​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​មាន​ឈ្មោះ​ដើម​ថា "​បរម​វិស្ណុ​លោក​"​។ ការវិវត្ត​នៃ​ឈ្មោះ អង្គរវត្ត នេះ​អាច​ត្រូវបាន​គេ​យកមកប្រើ​តាម​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​។ តាម​សិលាចារឹក​នៅ​សតវត្ស​ទី​១៦​បញ្ជាក់ថា ឈ្មោះ​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​គឺ ព្រះ​មហានគរ​ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ​ព្រះ​ពិស្ណុលោក​។ ពាក្យ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ មានន័យថា "​ទីក្រុង​របស់​ព្រះឥន្ទ​"​។ មួយចំណែក​ទៀត​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​១៧​ត្រូវបាន​គេ​ហៅថា "​ឥន្ទបត្ត​ម្ភា​នគរ​ស្រី​សុ​ធរ​វ​ពិស្ណុលោក​"​។ បើតាម​វចនានុក្រម​ជួន​-​ណាត​ពាក្យ ឥន្ទបត្ត រឺ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ នេះ​មាន​សេចក្ដីពន្យល់​ដូចតទៅ​´៖ ឈ្មោះ​ក្រុង​មួយ​ក្នុងប្រទេស​ឥណ្ឌា​សម័យបុរាណ ត្រង់​កន្លែង​ក្រុង ទេ​ល្ហី សព្វថ្ងៃនេះ ? ។ ខ្មែរ​សម័យ​មហានគរ (​នគរធំ​) ប្រើពាក្យ​នេះ​ជា​វិសេស​នាម ឬ​ជា​គោរម​នៃ​ក្រុម​មហានគរ​, ច្រើន​ប្រើ​ក្នុង​ព្រះ​បរម​រាជសាសន៍ ឬ​ព្រះ​បរម​រាជឱង្ការ​ថា ព្រះបាទ​សម្តេចព្រះ​រាជឱង្កា​រ​បរមបពិត្រ​កម្ពុជា​ធិបតី​ស្រី​ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ​បុរី​រ័ត្ន​រាជធានី​... (​ប្រើពាក្យ​នេះ​តាំង​អំពី​បាន​ព្រះខ័នរាជ្យ ដែលមាន​សេចក្ដី​តំណាល​ថា ព្រះឥន្ទ្រ​យកមក​ប្រទាន​ទុកជា​កេរ្តិ៍​ជាស​ស្ត្រា​ដ៏​វិសេស​សម្រាប់​កម្ពុជរដ្ឋ ?) ។​
​ឈ្មោះថា អង្គរវត្ត គឺជា​ឈ្មោះ​សាមញ្ញ​សំរាប់​កំណត់​ប្រាសាទ​ដែលជា​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ​។ ចំពោះ​ប្រជាជន​ខ្មែរ ជាពិសេស​អ្នករស់នៅ​ខេត្តសៀមរាប​ច្រើន​និយម​ហៅ​ឈ្មោះ​រួមមួយ​ថា អង្គរតូច​។ ទោះបីជា​យ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនិពន្ធ​នៅលើ​ពិភពលោក​ទាំងអស់​បាន​កំណត់​ហៅ​ឈ្មោះ​រួមមួយ​ថា អង្គរវត្ត រហូតមកដល់​បច្ចុប្បន្ន​។​
​រា​សាទ​អង្គរវត្ត​បាន​សាងសង់ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​១២ ដោយ​ព្រះបាទ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២(​ខ្លះ​សរសេរ : ព្រះបាទ​សូរិយា​វរ្ម័នទី​២) (១១១៣—១១៥០) ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ថ្វាយ​ព្រះ​វិស្ណុ ក្នុង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​។ ប្រាសាទ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ល្អ​វិចិត្រ និង​បង្ហាញ​នូវ​សិល្បៈ​ខ្មែរ​ដ៏​អស្ចារ្យ​ដល់​កំពូល​[៥]​។​
​បើតាម​លោក​ហ្ស​ក​-​សឺ​ដែ​ស ប្រាសាទអង្គរវត្ត​គឺ​តំណាង​ឲ្យ​ពិភពលោក​។ ប្រាង្គ​កណ្តាល​តំណាង​ឲ្យ​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ​ដែល​ស្ថិតនៅ​កណ្តាល​ពិភពលោក​។ ប្រាង្គ​ទាំង​៥ តំណាង​ឲ្យ​កំពូលភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ​ដែលជា​ជាយ​ផែនដី និង​គូ​ទឹក​ព័ទ្ធជុំវិញ​ប្រាសាទ​គឺ ជា​សមុទ្រ​ដែល​ព័ទ្ធជុំវិញ​។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត​មាន​ឈ្មោះ​ដើម​ថា ប្រាសាទ​បរម​វិស្ណុ​លោក​។ ប៉ុន្តែ​ការវិវត្ត​នៃ​ឈ្មោះ​អង្គរវត្ត​នេះ អាច​ត្រូវបាន​គេ​យកតាម​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​។ ស្លាកស្នាម​ដំបូង​គឺ មាននៅ​សតវត្សរ៍​ទី​១៦​។ ជាការ​ពិតណាស់​ប្រាសាទ​នេះ​បាន ក្លាយទៅជា កន្លែង​ពុទ្ធសាសនា​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​។
តាម​សិលាចារឹក​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ឈ្មោះ​នៃ​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​គឺ ព្រះ​មហានគរ​ឥន្ទ្រ​ប្រ​ត្ថ​ព្រះ​ពិស្ណុលោក (​ឥន្ទ្រ​ប្រ​ត្ថ ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត ហើយ​បាន​ក្លាយទៅជា​ភាសាបាលី ឥន្ទបត្ត បញ្ជាក់​ទៅលើ​ការឆ្លង​ពី​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទៅ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ហីនយាន​។ ពាក្យ​ឥន្ទ្រ​ប្រ​ត្ថ មានន័យថា ទីក្រុង​របស់​ព្រះឥន្ទ ។ ក្នុង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា គេ​ជឿថា​ព្រះឥន្ទ​មាន​ទីកន្លែង​នៅលើ​ដី​។ ពាក្យ​នេះ​ជា​កន្លែង​សម្រាប់ គោរពបូជា​។ ឧទាហរណ៍​ដូចជា វត្ត​ទាំងពីរ​នៅក្នុង ប្រាសាទអង្គរវត្ត​មាន​ឈ្មោះថា ឥន្ទបត្ត​បុរី​ខាងត្បូង និង ឥន្ទបត្ត​បុរី​ខាងជើង ។ ការហៅ​ទៅលើ​ឈ្មោះថា ពិស្ណុលោក គឺ​សម្រាប់​រំលឹក​ទៅដល់ មរណៈនាម​របស់​ស្តេច ដែល​បាន​កសាង​ប្រាសាទ​នេះ គឺ បរម​វិស្ណុ​លោក រីឯ ស្រី​សុ​ធរ ជា​ការហៅ​ដើម្បី​រំលឹក​ឡើងវិញ ទៅលើ​ឈ្មោះ​ទីក្រុង​ចាស់​នៅ​អង្គរ ឈ្មោះថា ស្រី​យ​សោធរ​បុ​រៈ ។​) ហើយ​មួយចំណែក​ទៀត​នៅ​សត​វ​ត្យ​រ៍​ទី ១៧ ហៅថា​ឥន្ទបត្ត​ម្ភា​នគរ ស្រី​សុ​ធរ​វ​ពិស្ណុលោក ។ ចំណែក​ឈ្មោះថា​អង្គរវត្ត គឺជា​ឈ្មោះ​សាមញ្ញ​សម្រាប់​កំណត់​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ​។ ចំពោះ​ប្រជាជន​ខ្មែរ ពិសេស​អ្នករស់នៅ​ខេត្តសៀមរាប ច្រើន​ហៅ​ឈ្មោះ​រួមមួយ​គឺ អង្គរតូច​។ ទោះបីជា​យ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនិពន្ធ​អឺរ៉ុប ទាំងអស់​បានកំណត់​ហៅ​ឈ្មោះ​រួមមួយ​គឺ អង្គរវត្ត​ដែរ​។​
​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​បញ្ចូល​ទៅក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌ​ពិភពលោក​របស់​អង្គការ​យូណេស្កូ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩២​។ ប្រាសាទអង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​រកឃើញ​ឡើងវិញ​ដោយ ធម្មជាតិវិទូ​បារាំង​លោក អង់​ហ្រ៊ី​-​មូ​ហ៊​ត​(Henri Mouhot) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០​។​
​អង្គរវត្ត​សណ្ដូក​ទៅ​ភាគ​ខាងជើង ៥,៥ សហា​តិ​មាត្រ (៣,៤ ម៉ៃ​.)​នៃ​ទីប្រជុំជន​សម័យ​ទំនើប​សៀមរាប និង​ទិស​ខាងត្បូង​ចម្ងាយ​ខ្លី និង​ខាងកើត​បន្តិច​នៃ​រាជធានី​ពីមុន​នេះ ដែល​ស្ថិតនៅ​បាពួន​។ វា​គឺជា​តំបន់​របស់​កម្ពុ​ជាមួយ ដែលមាន​ក្រុម​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់​សំខាន់ៗ​។ ស្ថិតនៅ​ខាងត្បូង​បំផុត​នៃ​ស្ថានីយ​សំខាន់ៗ​របស់​អង្គរ​។​
​ការ​រចនា​ដើមដំបូង និង​សំណង់​ប្រាសាទ​បានធ្វើ​ឡើង​នៅ​ពាក់កណ្ដាល​ទីមួយ​នៃ​សតវត្ស​ទី​១២ កំឡុង​រជ្ជកាល​ព្រះ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២ (​បាន​សោយរាជ្យ​១១១៣-​រ​.១១៥០)​។ ឧទ្ទិស​ដល់​ព្រះ​វិស្ណុ ត្រូវបាន​សាង​ឡើងជា​ប្រាសាទ​ភាវៈ​តំណាង​ព្រះមហាក្សត្រ​និង​ទីក្រុង​រាជធានី​។ មិន​ថា​សិលាចារឹក​ការស្ថាបនា រឺក៏​អក្សរ​ចារឹក​សហ​សម័យ​មួយណា​ដែល​បញ្ជាក់​អំពី​ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវបាន​គេ​រកឃើញ​ទេ ឈ្មោះ​ដើម​របស់​ប្រាសាទ​មិនត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ ប៉ុន្តែ​វា​ប្រហែលជា​ត្រូវបាន​ស្គាល់​ថា​ជា បរម​វិស្ណុ​លោក (​ន័យចំ ស្ថាន​ព្រះ​វិស្ណុ​ដ៏​ពិសិដ្ឋ ខ្មែរ​បុរាណ អះ​. សំស្ក្រឹត​") បន្ទាប់ពី​ទេវៈ​ជា​ប្រមុខ​។
ការ​ដំណើរការ​ហាក់បីដូច​ប​ញ្ច​ប់​មួយ​រយៈពេល​ខ្លី ក្រោយ​ការ​សោយ​ទីវ​ង្គ​តរបស់​ព្រះមហាក្សត្រ ដែល​បន្សល់ទុក​ខ្លះ​នូវ​ការតុបតែង​លំអ​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ​មិនទាន់​បានបញ្ចប់​។​[៦] នៅ​ឆ្នាំ​១១៧៧ ប្រហែលជា​២៧​ឆ្នាំ​បន្ទាប់ពី​ការ​សោយ​ទីវ​ង្គ​តរបស់​ព្រះ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២ អង្គរ​ត្រូវបាន​លួច​ប្លន់​បំផ្លិចបំផ្លាញ​ដោយ​ពួក​ចាម ស​ត្រូវជា​ប្រពៃណី​របស់​ខ្មែរ​។ ក្រោយមក ចក្រភព​នេះ​ត្រូវបាន​ស្ដារ​ដោយ​ព្រះមហាក្សត្រ​ថ្មី ជ័យ​វរ្ម័នទី​៧ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​រាជធានី​ថ្មី​និង​ប្រាសាទ​ភាវៈ​តំណាង (​អង្គរធំ និង​បាយ័ន​រៀងៗ​គ្នា​) ពីរ​បី​សហា​តិ​មាត្រ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង​នេះ​។​
​នៅ​ចុង​សតវត្ស​ទី​១៣ អង្គរវត្ត​បន្តិច​ម្ដងៗ​បាន​ប្រែ​ពី​ការប្រើ​ជា​ប្រយោជន៍​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ទៅជា​ប្រយោជន៍​ពុទ្ធសាសនា​ថេរវាទ ដែល​បន្ត​មកដល់​សម័យ​បច្ចុប្បន្ននេះ​។ អង្គរវត្ត​គឺ​មិនធម្មតា​ចំណោម​ប្រាសាទ​សម័យអង្គរ​នានា​ក្នុងនោះ ទោះបីជា​វា​គឺជា​អ្វីមួយ​ត្រូវបាន​គេ​ទុកចោល​បន្ទាប់ពី​សតវត្ស​ទី​១៦ ប្រាសាទ​នេះ​មិនដែល​ត្រូវបាន​គេ​បោះបង់ចោល​ទាំងស្រុង​ឡើយ ការការពារ​របស់​ប្រាសាទកំពុង​ឈាន​មកដល់ ម្យ៉ាង​ដោយ​ការពិត​ថា​គូ​ទឹក​របស់​វា​ក៏បានផ្ដល់​ការ​គាំពារ​ខ្លះ​ពី​ការ​ដុះ​ស៊ប់​ទ្រប់​ដោយ​ព្រៃស្បាត​ផងដែរ​។
​ម្នាក់​ក្នុងចំណោម​ពួក​អ្នក​ទេសចរណ៍​លោកខាងលិច​ទៅកាន់​ប្រាសាទ​នេះ​គឺ អន់​តូ​ន្យូ​-​ដា​-​ម៉ា​ដឹ​ឡេ​ណា សង្ឃ​ជាតិ​ព័រ​ទុយ​ហ្គា​ល់​មួយអង្គ ដែល​បាន​ទៅលេង​នៅ​ឆ្នាំ​១៥៨៦ និង​បាន​និយាយថា​វា គឺ​ដូចជា​សំណង់​មិនធម្មតា​ដែល​មិនអាច​ពិពណ៌នា​វា​ជាមួយ​ប៊ិច​បាន ជាពិសេស ដោយហេតុថា​វា​ហាក់ដូចជា​គ្មាន​សំណង់​ផ្សេង​ណា​ដូច​នៅក្នុង​លោក​។ វា​មាន​ប្រាង្គ​ច្រើន​និង​ការតុបតែង ហើយ​ការធ្វើឱ្យ​ល្អ​ឡើង​ទាំងអស់​ដែល​ទេពកោសល្យ​មនុស្ស​អាច​នឹង​គិតដល់​។​[៨] នៅ​ពាក់កណ្ដាល​សតវត្ស​ទី​១៩ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវបាន​ទៅ​ទស្សនា​ដោយ​ធម្មជាតិវិទូ និង​អ្នករុករក​ជាតិ​បារាំង អង់​ហ្រ៊ី​-​មូ​ហ៊​ត ដែល​បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​ដោយ​ប្រជាជន​នូវ​ស្ថានីយ​នេះ​នៅ​ភាគ​ខាងលិច​តាមរយៈ​សាធារណ​កម្ម​នៃ​កំណត់ត្រា​ការធ្វើដំណើរ នៅក្នុង​អ្វីដែល​លោក​បាន​សរសេរ​:"​មួយ​ក្នុងចំណោម​ប្រាសាទ​ទាំងនេះ​—​ជា​គូប្រជែង​ទៅនឹង​របស់​សុ​ឡុ​ម៉ុ​ន និង​សាង​ឡើង​ដោយ​មី​ឆេ​ល​អ៊ែ​ង​ជែ​ល​ឡូ​—​ដែល​ចូលរួម​ជា​កន្លែង​កិត្តិយស​មួយ​នៅក្បែរ​សំណង់​ដ៏​ស្រស់​ស្អា​ត់​បំផុត​របស់​យើង​។ ប្រាសាទ​នេះ​ធំ​ជាង​រាល់​សំណង់​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុកអោយ​ពួកយើង​ដោយ​ក្រិ​ក រឺ រ៉ូម ហើយ​បង្ហាញអោយឃើញ​ភាពផ្ទុយ​ស្រឡះ​ដ៏​ក្រៀមក្រំ​ទៅនឹង​សភាព​នៃ​អនារ្យ​ធម៌​ដែល​ក្នុងនោះ​ប្រទេសជាតិ​នេះ​ឥឡូវ​ត្រូវបាន​លិចលង់​ទៅហើយ​។​
​លោក​មូ​ហ៊​ត ក៏ដូចជា​ពួក​អ្នក​ទេសចរណ៍​លោកខាងលិច​ដំបូងៗ​ដែរ បានគិត​ថា​វា​ពិបាក​នឹង​ជឿថា​ខ្មែរ​អាច​សាងសង់​ប្រាសាទ​នេះ​បាន និង​បាន​ចុះ​កាលបរិច្ឆេទ​វា​ដោយ​ច្រឡំ​ទៅនឹង​ក្បែរៗ​សម័យមួយ​ដូចគ្នា​ដូច​រ៉ូម​។ ប្រវត្តិ​ពិត​នៃ​អង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​ទម្លុះទម្លាយ​រួមគ្នា​ដោយ​ភស្តុតាង​ខាង​រចនាបថ​និង​អភិ​លេខ​ន៍​តែប៉ុណ្ណោះ ដែល​បាន​ប្រមូលបាន​កំឡុង​ការ​បោសសំអាត​ជា​បន្តបន្ទាប់​និង​ការស្ដារ​ស្នាដៃ​ឡើងវិញ បាន​បន្ត​ទូទាំង​ស្ថានីយ​អង្គរ​ទាំងមូល​។ គ្មាន​លំនៅដ្ឋាន រឺ ផ្ទះ រឺ សញ្ញា​នៃ​ការតាំង​លំនៅ​ជា​ប្រក្រតី​រួមជាមួយ​ប្រដាប់ប្រដា​ចំអិន​អាហារ អាវុធ រឺ វត្ថុ​នៃ​ការតុបតែង​ខ្លួន​ជាធម្មតា​បាន​រកឃើញ​នៅ​ស្ថានីយ​បុរាណ​នានា​ឡើយ​។ ជំនួស​វិញ មាន​ភស្តុតាង​នៃ​បូជនីយដ្ឋាន​នានា​ខ្លួនឯង​ទៅវិញ​។​
​អង្គរវត្ត​ត្រូវការ​ការស្ដារ​ឡើងវិញ​ច្រើន​នៅ​សតវត្ស​ទី​២០ ជាសំខាន់​ការយក​ដី​រុំកោះ​និង​សារពើរុក្ខជាតិ​ចេញ​។​[១១] ការងារ​ត្រូវបាន​អាក់ខាន​ដោយ​សង្គ្រាម​រដ្ឋប្បវេណី និង​ការគ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ដោយ​ខ្មែរក្រហម​កំឡុង​ទសវត្ស​១៩៧០ និង​១៩៨០ ប៉ុន្តែ​ការបំផ្លិចបំផ្លាញ​តិចតួច​ដោយ​ប្រៀបធៀប​ត្រូវបានធ្វើ​កំឡុង​សម័យ​នោះ ក្រៅពីនេះ​ទៅ​មាន​ពួកចោរ និង​ការបំផ្លាញ​នូវ​រូបចម្លាក់​សម័យ​ក្រោយ​អង្គរ​ភាគច្រើន​ទៀត​។​
​ប្រាសាទ​នេះ​គឺជា​និមិត្តរូប​ពោរពេញ​ដោយ​ថាមពល​របស់​កម្ពុជា​និង​ជា​ប្រភព​នៃ​មហា​មោទនភាព​ជាតិ​ដែល​បានដាក់​ជា​កត្តា​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​របស់​កម្ពុជា​ជាមួយ​បារាំង សហរដ្ឋ និង​អ្នកជិតខាង​របស់ខ្លួន ថៃ​។ រូបគំនូរ​នៃ​អង្គរវត្ត​ធ្លាប់ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​ទង់ជាតិ​នានា​របស់​កម្ពុជា​ចាប់តាំងពី​ការដាក់បញ្ចូល​នូវ​កំណែ​លើកទីមួយ រង្វង់​ឆ្នាំ​១៨៦៣​។​[១៣] ដោយសារ​ទស្សនៈវិស័យ​ខាង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​កាន់តែ​ធំ និង​បរិវត្ត​វប្បធម៌​ថែមទៀត យ៉ាងណាៗ ប្រាសាទអង្គរវត្ត​នេះ​មិនបាន​ក្លាយ​ត្រឹមតែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មោទនភាព​ជាតិ​ផ្ទាល់​ជាតិ​សាសន៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ​ក៏ត្រូវ​បានដាក់​បញ្ចូល​ទៅក្នុង​ដំណើរការ​នយោបាយ​-​វប្បធម៌​នៃ​ផលិតកម្ម​កេរដំណែល​បារាំង​-​អាណានិគម ក្នុងនោះ​ដែល​ទី​ស្ថាន​ប្រាសាទ​ដើម​ត្រូវបាន​តាំង​បង្ហាញ​ក្នុង​ពិ​ព័​ណ​អាណានិគម​បារាំង​និង​សកល​នៅ​ប៉ារីស​និង​ម៉ា​ខ់​សី​រវាង​ឆ្នាំ​១៨៨៩ និង​១៩៣៧​។​
​មរតក​សិល្បៈ​ដ៏​រុងរឿង​នៃ​អង្គរវត្ត​និង​បូជនីយដ្ឋាន​ខ្មែរ​ផ្សេងៗ​នៅ​តំបន់​អង្គរ​បាន​ដឹកនាំ​បារាំង​ដោយផ្ទាល់​ទទួលយក​កម្ពុ​ជា​ជា​អាណាព្យាបាល​នៅ​ថ្ងៃ ១១ សីហា ១៨៦៣ និង​លុកលុយ​សៀម​ដើម្បី​ត្រួតត្រា​លើ​វិកិណ្ណដ្ឋាន​នានា​។ នេះ​បាន​នាំឱ្យ​កម្ពុជា​ភ្លាមៗ​អះអាង​ដែនដី​នានា​ឡើងវិញ​នៅ​ជ្រុង​ខាងលិច​ឆៀង​ខាងជើង​នៃ​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិតនៅក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​សៀម​(​ថៃ​)​ចាប់តាំងពី​ឆ្នាំ​១៣៥១​នៃ​គ​.​ស​.(​ម៉ា​និ​ច​-​ជុម​សៃ ២០០១) រឺ​ដោយ​រឿងរ៉ាវ​ខ្លះៗ ១៤៣១ គ​.​ស​.​។​[១៥] កម្ពុជា​បានទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​បារាំង​នៅ​ថ្ងៃ ៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ និង​បាន​គ្រប់គ្រង​អង្គរវត្ត​ចាប់តាំងពី​ពេលនោះ​មក​។​
​កំឡុងពេល​នៅ​ចំ​កណ្ដាល​នៃ​សង្គ្រាម​វៀតណាម ព្រះប្រមុខរដ្ឋ​នរោត្តម​-​សីហនុ​បានទទួល​ចា​ក្លឹ​ន​-​ខឹ​ន​ន្ឌី​នៅ​កម្ពុជា​ដើម្បី​បំពេញ​ក្ដី​ស្រមៃ​អស់​មួយជីវិត​របស់លោក​ស្រី​ទៅ​មើល​អង្គរវត្ត​។​
​នៅក្នុង​កុប្បកម្ម មករា ២០០៣​បាន​ផ្ទុះ​នៅ​ភ្នំពេញ ពេលដែល​ពាក្យ​ចចាមអារ៉ាម​មិន​ពិត​ទាល់តែសោះ​បាន​ខ្ចរខ្ចាយ​ថា​តារា​សម្ដែង​ស្រី​សាច់​រឿងល្ខោន​ថៃ​បាន​អះអាងថា​អង្គរវត្ត​ជា​របស់​ថៃ​។​
​ស្ថាបត្យកម្ម​
​ប្រាសាទ​អង្គរ​មាន​កម្ពស់ ៦៥​ម៉ែត្រ មាន​ក្រឡា​ផ្ទៃ​ប្រហែល ២០០​ហិច​តា រាង​ចតុកោណ ដែល​កំណត់ដោយ​កំពែង​ព័ទ្ធជុំវិញ និង គូ​ទឹក ដែលមាន​ទទឹង ២០០​ម៉ែត្រ​។ បរិវេណ​នៃ​កំពែង គឺមាន​ប្រវែង​ប្រហែល ៥,៥​គ​.​ម​។ ផ្លូវ​ចូលធ្វើ​អំពី​ថ្មភក់​មាន​ប្រវែង​បណ្តោយ ២៥០​ម៉ែត្រ និង​ទទឹង ១២​ម៉ែត្រ​។ ដោយសារតែ​ទំហំ​ដ៏​ធំ និង​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏​អស្ចារ្យ​នេះ មាន​មនុស្ស​មួយចំនួន​គិតថា ប្រាសាទអង្គរវត្ត​មិនមែនជា​ស្នាដៃ​របស់​មនុស្ស​ទេ គឺជា​ស្នាដៃ​របស់​អាទិទេព​។​
​នៅខាងមុខ​ផ្លូវ​ចូល​មាន​តោ​ថ្ម​ធំៗ ឈរ​យាម​នៅ​អម​សងខាង​ផ្លូវ​។ នៅ​ខាងចុង​នៃ​ផ្លូវ​ចូល​នោះ មាន​គោ​បុ​រៈ​ប្រាង្គ​បី ដែលមាន​កម្ពស់​ខុសគ្នា ហើយ​ប្រាង្គ​ផ្នែក​ខាងលើ​ត្រូវបាន​ដួលរលំ​ហើយ​។ នៅ​គោ​បុ​រៈ​នោះ មាន​ថែវ​ដែលមាន​កំពូល​ជា​វូត​។ បន្ទាប់ពី គោ​បុ​រៈ​មក​គឺមាន​ផ្លូវ​មួយ​ដែលមាន​ប្រវែង​បណ្តោយ ៣៥០​ម៉ែត្រ និង ទទឹង ៩​ម៉ែត្រ ធ្វើ​ពី​ថ្មភក់ និង បង្កាន់ដៃ​នាគ​នៅ​អម​សងខាង​។​
​ស្ថានីយ និង គម្រោង​
​អង្គរវត្ត តាំងនៅ13°24′45″N 103°52′0″E, គឺជា​ការ​បន្សំ​តែមួយគត់​នៃ​ប្រាសាទភ្នំ ការ​រចនា​ជា​បទដ្ឋាន​សម្រាប់​ពួក​ប្រាសាទ​សភាវៈ​តំណាង​របស់​អ​ធិ​រាជាណាចក្រ​នេះ គ្រោង​ចុងក្រោយ​នៃ​ថែវ​សហ​មជ្ឈមណ្ឌល និង​ឥទ្ធិពល​ពី​ឱ​ឌ៉ិ​ឝា​និង​ចោ​ឡ៊​រ៊ នៃ​ទមិឡ​នា​ដុ ឥណ្ឌា​។ ប្រាសាទ​នេះ​គឺជា​តំណាង​នៃ​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ លំនៅ​នៃ​ពួក​ទេវៈ​: ជួរ​ចតុរង្គ​ចំ​កណ្ដាល​នៃ​ប្រាង្គ​ជាស​ញ្ញា​សំគាល់​កំពូល​ទាំង​ប្រាំ​នៃ​ភ្នំ ហើយ​ជញ្ជាំង​និង​គូ​ទឹក ជា​ជួរ​ភ្នំ​ព័ទ្ធជុំវិញ និង​មហាសមុទ្រ​។ [១៨] ច្រកចូល​ទៅកាន់​តំបន់​ខាងលើ​នៃ​ប្រាសាទ​គឺ​កាន់តែ​ដាច់ដោយឡែក​ជា​លំដាប់ ជាមួយនឹង​ពួក​គ្រហស្ថ​ដែល​កំពុង​ត្រូវបាន​គេ​អនុញ្ញាត​ឱ្យចូល​នៅ​ជាន់​ទាប​បំផុត​តែប៉ុណ្ណោះ​។​
​មិន​ដូច​ប្រាសាទខ្មែរ​ភាគច្រើន​ទេ អង្គរវត្ត​គឺ​បែរមុខ​ទៅ​ទិស​ខាងលិច ផ្ទុយ​ពី​ប្រាសាទ​ផ្សេង​បែរ​ទៅ​ទិសខាងកើត​។ នេះ​បាន​នាំមក​នូវ​ហេតុ​ជាច្រើន (​រួមមាន​ហ្គ្លេ​ស​ហ្សឹ និង ហ្ស​ក​-​សឺ​ដេ​ស​) សន្និដ្ឋានថា​ព្រះបាទ​សូរ្យ​វរ្ម័ន​បាន​បម្រុង​ទុក​វា​សម្រាប់​ជា​ប្រាសាទ​បញ្ចុះ​ព្រះ​សព​របស់​ទ្រង់​។​[២០] ភស្តុតាង​បន្ថែមទៀត​ចំពោះ​ការមើលឃើញ​ដូចនេះ​ត្រូវ​បានផ្ដល់​ដោយ​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ ដែល​បាន​ធ្វើតាម​ក្បួន​ក្នុងទិសដៅ​ប្រឆាំងនឹង​ទក្ខិណាវដ្ដ​-​ប្រស​វ្យៈ​ជាយ​ត្ត​សព្ទ​វិជ្ជា​ហិណ្ឌូ​-​ដូចនេះ​គឺជា​ការ​បញ្ច្រាស​នៃ​របៀប​ធម្មតា​។ ក្បួន​រី​ត៍​ជាច្រើន​ប្រារព្ធ​ក្នុង​របៀប​បញ្ច្រាស​កំឡុង​សេវ​ការ​បុណ្យសព​ព្រហ្មញ្ញ​។​
បុរាណ​វិទូ
​ឆាល​អឹ​ស​-​ហាយ​អ៊ែ​ម​ក៏បាន​ពិពណ៌នា​នូវ​អ្វី​នៅ​ខាងក្នុង​ដែល​ប្រហែលជា​ក្រឡ​បញ្ចុះសព​ដែល​ត្រូវបាន​គេ​យក​មកពី​ប្រាង្គ​ប៉ម​កណ្ដាល​។ [២១] វា​ត្រូវបាន​គេ​ហៅ​ដោយ​អ្នកខ្លះ​ថា​ជាការ​ចំណាយ​កម្លាំង​ច្រើន​បំផុត​លើ​សាកសព​មួយ​ដែល​គេបោះបង់​ចោល​។​[២២] ហ្វ្រ៊ី​ម៉ឹ​ន និង ចាខ យ៉ាងណាក៏ដោយ កត់សម្គាល់ថា​ប្រាសាទ​អង្គរ​ផ្សេងៗ​ជាច្រើន​បែរមុខ​ចេញពី​ទិសខាងកើត​ជាធម្មតា និង​ផ្ដល់យោបល់​ថា​ការ​បង្វែរ​របស់​អង្គរវត្ត​គឺ​ដោយសារតែ​ការ​ឧទ្ទិស​របស់​ប្រាសាទ​ដល់​ព្រះ​វិស្ណុ ដែល​ព្រះអង្គ​រាប់អាន​នឹង​ទិស​ខាងលិច​។​
​ការបកស្រាយ​បន្ថែម​អំពី​អង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​ស្នើ​ដោយ​អិ​ល​ឡឹ​ណឺ​រ​-​មែ​និ​កា​។ ដោយ​ទាញយក​ការ​បង្វែរ​ទិស​និង​ទំហំ​ខ្នាត​របស់​ប្រាសាទ​នេះ ហើយ​និង​នៅលើ​ភាគ​ខាងក្នុង​និង​ការរៀបចំ​នៃ​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ គាត់​លើកឡើងថា​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់​បង្ហាញ​នូវ​សករាជ​ថ្មី​នៃ​សន្តិភាព​ដែល​បានប្រកាស​ក្រោម​រាជ​ព្រះបាទ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២: ជា​រង្វាស់​នៃ​វដ្ត​កាល​សុរិយគតិ និង​ចន្ទគតិ​ត្រូវបាន​សាង​ជា​លំហ​ពិសិដ្ឋ​នៃ​អង្គរវត្ត អាណត្តិ​ទេព​នេះ​ដើម្បី​ដឹកនាំ​ត្រូវបាន​ពឹង​ទៅលើ​មន្ទីរ​និង​សាល​ស័​ក្ដ​សិទ្ធ ដែល​ក្នុងន័យ​ចងចាំ​នូវ​អំណាច​របស់​ព្រះរាជា និង​ដើម្បី​គោរព​ដល់​និង​ធ្វើឱ្យ​ស្ងប់​ព្រះទ័យ​ពួក​ទេវៈ​ដែល​គង់នៅ​ស្ថាន​លើ​។​[២៣][២៤] ការលើកឡើង​របស់​មែ​និ​កា​ត្រូវបាន​ទទួលយក​ជាមួយ​ការ​លាយឡំ​គ្នា​នៃ​ចំណាប់អារម្មណ៍​និង​សង្ស័យ​និយម​ក្នុង​រង្វង់​បណ្ឌិតសភា​។​[២១] គាត់​ដាក់​ខ្លួនឯង​អោយនៅ​ឆ្ងាយ​ពី​បរិកប្ប​កម្ម​នៃ​អ្នកដទៃ ដូចជា​ហ្គ្រេ​ម​-​ហ៊ែ​ងខ​ខ់ ថា​អង្គរវត្ត​គឺជា​ផ្នែក​នៃ​តំណាង​តារានិករ​មករ​។​
​រចនាបថ​
​អង្គរវត្ត​ជា​គំរូ​ដំបូង​នៃ​រចនាបថ​បុរាណ​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ខ្មែរ​—​រចនាបថ​អង្គរវត្ត​—​ដែល​វា​បានដាក់​ឈ្មោះ​តាម​ប្រាសាទ​នេះ​។ នៅ​សតវត្ស​ទី​១២ ពួក​ស្ថាបត្យករ​ខ្មែរ​ធ្លាប់មាន​ជំនាញ​និង​ទំនុកចិត្ត​ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់​ថ្មភក់ (​ផ្ទុយ​ពី​ឥដ្ឋ រឺ ថ្មបាយក្រៀម ) សម្ភារៈ​សាងសង់​សំខាន់​។ ភាគច្រើន​ទី​ដែល​មើលឃើញ​គឺជា​ដុំ​ថ្មភក់ ដែល​ពេលនោះ​ថ្មបាយក្រៀម​ត្រូវបាន​ប្រើ​សម្រាប់​កំពែង​ខាងក្រៅ​និង​សម្រាប់​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់​ដែល​បាន​លាក់កំបាំង​។ ភ្នាក់ងារ​ដែល​រុំ​ភ្ជាប់​បាន​ប្រើប្រាស់​ដើម្បី​ចូលរួម​ទៅជា​ដុំៗ​តែ​មិនទាន់​ត្រូវបាន​គេ​ដឹង​នៅឡើយ ថ្វីបើ​ជ័រ​ឈើ​ធម្មជាតិ រឺ កំបោរ​ប្រេង​ត្រូវបាន​គេ​លើកឡើង​ក៏ដោយ​។​
​អង្គរវត្ត​ទាញ​បានការ​កោតសរសើរ​លើ​ស​គេ​បង្អស់​ចំពោះ​ភាព​ស៊ីគ្នា​នៃ​ការ​រចនា​ផ្ទាល់ខ្លួន ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ស្ថាបត្យកម្ម​នៃ​ក្រិ​ក​និង​រ៉ូម​បុរាណ​។ តាមរយៈ​លោក​ម៉ូ​ហ្រ៊ី​ស​-​ហ្គ្លេ​ស​ហ្សឹ អ្នក​អភិរក្ស​អង្គរ​ពាក់កណ្ដាល​សតវត្ស​ទី​២០ ប្រាសាទ​នេះ "​សម្រេចបាន​ភាពល្អ​ឥតខ្ចោះ​តាមបែប​បុរាណ​ដោយសារ​បូជនីយដ្ឋាន​ភាព​ដែល​បាន​បង្អាក់​នូវ​ធាតុ​នឹងនរ​យ៉ាង​ល្អ​វិចិត្រ​និង​ការរៀបចំ​យ៉ាង​ត្រឹមត្រូវ​នៃ​ខ្នាត​ទំហំ​របស់​ប្រាសាទ​។ វា​គឺជា​កិច្ចការងារ​នៃ​អំណាច ឯកភាព និង​រចនាបថ​។​
​តាម​ស្ថាបត្យកម្ម ច​រិ​ក​លក្ខណៈ​ធាតុ​ជាច្រើន​នៃ​រចនាបថ​នេះ​រួមមាន​: ប្រាង្គ​ប៉ម​រាង​ក្បាលទូក បុ​ន​ទន្ត​ដែលមាន​រាងដូចជា​ត្របកឈូក​ច្រើន កន្លះ​-​ថែវ​ពង្រីក​ផ្លូវ​របៀង ថែវ​អ័ក្ស​ភ្ជាប់​ទៅនឹង​របង​ព័ទ្ធជុំវិញ និង​លាន​រាង​កាកបាទ​ដែល​លេចឡើង​តាម​បណ្ដោយ​អ័ក្ស​ធំ​នៃ​ប្រាសាទ​។ ធាតុ​ផ្សំ​តុបតែង​ជាធម្មតា​គឺ​ទេវតា (​រឺ អប្សរា​) ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ និង​នៅលើ​កម្រងផ្កា​ភ្ញី​ធំ​សន្ធឹង​របស់​ហោជាង និង​ឈុត​ឆាក​និទានកថា​។ រូបចម្លាក់​បដិមា​នៃ​អង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​ចាត់ចែង​ទុក​អភិរក្ស កំពុងតែ​នៅ​ដដែល​និង​មិនសូវ​មាំមួន​ជាង​ស្នាដៃ​ដើមដំបូង​ឡើយ​។​[២៨] ធាតុ​សំខាន់​ផ្សេងទៀត​នៃ​ការ​រចនា​ត្រូវបាន​គេ​បំផ្លិចបំផ្លាញ​ដោយ​ការ​លួច​ឆក់​ប្លន់​និង​ការ​កន្លងទៅ​នៃ​ពេលវេលា រួមមាន​ការ​បូក​ពាស​ស្រោបមាស​លើ​ប៉ម​ប្រាង្គ ដោយ​ការ​ស្រោបមាស​លើ​រូបចម្លាក់​លើ​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ និង​បន្ទះ​ពិតាន​ឈើ​និង​ទ្វារ​នានា​។​
​រចនាបថ​អង្គរវត្ត​ត្រូវបាន​តោង​បន្ត​ដោយ​សម័យ​បាយ័ន នៅក្នុង​នោះ​ដែល​គុណភាព​ត្រូវបាន​បូជាយញ្ញ​ជា​ញឹកញាប់​ទៅដល់​បរិមាណ​។​[៣០] ប្រាសាទ​ដទៃទៀត​ស្ថិតក្នុង​រចនាបថ​នេះ​គឺ បន្ទាយសំរែ ធម្ម​ន​ន្ទ ចៅ​សាយ​ទេវតា និង​ប្រាសាទ​ដំបូង​ក្នុងនោះ​ព្រះ​ពិធូរ នៅ​អង្គរ ខាងក្រៅ​អង្គរ បឹងមាលា និង​ភាគ​ខ្លះ​នៃ​ភ្នំ​រុង​និង​ពិ​មា​យ​។​
​លក្ខណៈពិសេស​
​វាំងចំណារ​ខាងក្រៅ​គេ​
​កំពែង​ខាងក្រៅ ១០២៤ គុណ​នឹង​៨០២​ម និង កំពស់​៤,៥​ម ព័ទ្ធជុំវិញ​ដោយ​លាន​នៃ​ធ្លា​បើក​៣០​ម និង​គូ​ទឹក​មួយ​បណ្ដោយ​១៩០​ម​។ ច្រក​ចូលទៅ​ប្រាសាទ​នេះ​គឺ​នៅក្បែរ​ច្រាំង​ដី​នៅ​ខាងកើត​និង​ផ្លូវ​កាត់ទឹក​ធ្វើ​ពី​ថ្មភក់​ទៅខាង​លិច នៅ​ខាងចុង ច្រកចូល​ធំ គឺជា​ការបន្ថែម​ចុងក្រោយ ប្រហែលជា​ជំនួស​ឲ្យ​ស្ពានឈើ​។​[៣១] មាន គោ​បុ​រៈ​ជាច្រើន នៅ​គ្រប់​ទិស​ធំៗ ខាងលិច​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​អា​ធំជាងគេ​បង្អស់​ហើយ​និង​មាន​ប៉ម​ប្រាង្គ​បាក់បែក​បី​។ លោក​ហ្គ្លេ​ស​ហ្សឹ​កត់សម្គាល់ថា​គោ​បុ​រៈ​នេះ​ទាំង​លាក់កំបាំង​និង​ចំណាំង​ឱ្យ​ទ្រង់ទ្រាយ​ប្រាសាទ​នេះ​សមរម្យ​។​[៣២] ខាងក្រោម​ប្រាង្គ​ខាងត្បូង​មាន​រូបចម្លាក់​ព្រះ​វិស្ណុ​មួយអង្គ ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា តា​រាជ ដែល​ប្រហែល​ដើមឡើយ​បាន​ស្ថិតនៅ​កន្លែង​សក្ការៈបូជា​កណ្ដាល​នៃ​ប្រាសាទ​។​[៣១] ថែវ​ជាច្រើន​រត់​នៅ​ចន្លោះ​ប្រាង្គ​នានា​និង​ឆ្ងាយ​រហូតដល់​ច្រកចូល​ពីរ​ថែមទៀត​នៅ​ខាង​ណាមួយ​នៃ​គោ​បុ​រៈ​ជារឿយៗ​ចាត់ទុកថា​ជា​ច្រក​ដំរី តាម​ដែល​ច្រក​នោះ​មាន​ទំហំ​ល្មម​ដើម្បីអោយ​សត្វ​ទាំងនោះ​ចូល​បាន​។ ថែវ​ទាំងនេះ​មាន​សសរ​បួន​ជ្រុង​នៅ​ខាងក្រៅ (​ខាងលិច​) និង​ជញ្ជាំង​បិទ​ជិត​នៅ​ខាងក្នុង (​ខាងកើត​)​។ ពិតាន​ចន្លោះ​សសរ​ទាំងនោះ​តុបតែង​ដោយ​ត្របកឈូក ផ្ទៃ​នៃ​ជញ្ជាំង​ខាងលិច​មាន​រូបចម្លាក់​រេ​រាំ និង​ផ្ទៃ​ជញ្ជាំង​ខាង​កើតមាន​បង្អួច​មាន​ជើងទៀន រូបចម្លាក់​ប្រុស​កំពុងតែ​រេ​រាំ​លើ​សត្វ​ដែល​កំពុង​លោតកញ្ឆេង ហើយ​និង​អប្សរា ដែល​រួមមាន​(​ខាងត្បូង​នៃ​ច្រកចូល​)​តែមួយ​ក្នុង​ប្រាសាទ​នេះ​កំពុងតែ​បង្ហាញ​ធ្មេញ​របស់​នាង​។​
​កំពែង​ខាងក្រៅ​ព័ទ្ធជុំវិញ​បរិវេណ​៨២០០០០​មាត្រ​ការ៉េ (២០៣ អេ​កឺរ​) ដែល​ម្យ៉ាងទៀត​ប្រាសាទ​កណ្ដាល​ត្រូវបាន​កាន់កាប់​ដោយ​ទីក្រុង​នេះ​តាំងពីដើម និង​នៅ​ខាងជើង​ប្រាសាទ​នេះ គឺ​ព្រះបរមរាជវាំង​។ ដូច​សំណង់​មិន​ទាក់ទង​សាសនា​ទាំង​អស់នៃ​អង្គរ ដែល​ទាំងនោះ​ត្រូវបាន​សាងសង់ឡើង​ដោយ​សម្ភារៈ​ដែល​អាច​ខូច​បាន​ខុសពី​ថ្ម ដូច្នេះ​គ្មានអ្វី​សេសសល់​ក្នុងចំណោម​នោះទេ​លើកលែងតែ​គ្រោង​ខ្សែ​ក្រៅ​នៃ​ផ្លូវ​ខ្លះៗ​។​[៣៣] ភាគច្រើនបំផុត​នៃ​តំបន់​មួយ​នេះ​ឥឡូវ​ត្រូវបាន​គ្របដណ្ដប់​ដោយ​ព្រៃឈើ​។ ផ្លូវ​ឆ្លង​កាត់ទឹក​៣៥០​ម​. មួយ​ភ្ជាប់​ទៅ​គោ​បុ​រៈ​ខាងលិច​ទៅកាន់​ប្រាសាទ​កណ្ដាល ដែលមាន​បង្កាន់ដៃ​នាគ និង​កាំជណ្ដើរ​ប្រាំមួយ​ខ្សែ​នាំ​ចុះទៅ​កាន់​បុរី​នៅ​ខាង​ម្ខាង​ណាមួយ​។ ចំហៀង​នីមួយៗ​ក៏​បង្ហាញឡើង​នូវ​បណ្ណាល័យ​មួយ​ដែលមាន​ច្រកចូល​មួយចំនួន​នៅក្នុង​ចំណុច​សំខាន់​នីមួយៗ នៅ​ចំ​ពីមុខ​នៃ​កាំជណ្ដើរ​ខ្សែ​ទី​បី​ពី​ច្រកចូល និង​ស្រះ​មួយ​នៅ​ចន្លោះ​បណ្ណាល័យ​និង​ប្រាសាទ​នេះ​។ ស្រះ​ជាច្រើន​គឺជា​ការបន្ថែម​ក្រោយៗ​ចំពោះ​ការ​រចនា ដូចជា​លាន​រាង​កាកបាទ​ដែល​បាន​យាម​ដោយ​តោ​ភ្ជាប់​ទៅនឹង​ច្រក​ឆ្លង​កាត់ទឹក​ទៅ​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់​កណ្ដាល​។​
រចនាសម្ព័ន្ធ​កណ្ដាល​
​ប្រាសាទ​នេះ​តាំង​នៅលើ​លាន​មួយ​ដែល​បាន​លើក​ខ្ពស់ជាង​បុរី​នេះ​។ វា​ត្រូវបាន​បង្កើតឡើង​ដោយ​ថែវ​ចតុកោណកែង​បី​ងើប​ឡើងដល់​ប្រាង្គ​កណ្ដាល កំពស់​នីមួយៗ​ខ្ពស់ជាង​ប្រាង្គ​មួយ​ចុងក្រោយ​គេ​។ មែ​និ​កា​បកស្រាយ​ថែវ​ទាំងនេះ​ថា​ជាការ​បូជា​ទៅដល់​ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះព្រហ្ម ព្រះ​ចន្ទ និង​ព្រះ​វិស្ណុ​។​[៦] ថែវ​នីមួយៗ​មាន​គោ​បុ​រៈ​មួយ​នៅ​ចំណុច​នីមួយៗ ហើយ​និង​ថែវ​ខាងក្នុង​ពីរ​មាន​ប្រាង្គ​នៅ​កាច់ជ្រុង​របស់ខ្លួន ដែល​បង្កើតឡើង​នូវ​ជួរ​ចតុរង្គ​ដែលមាន​ប្រាង្គ​នៅ​ចំ​កណ្ដាល​។​ពី​ព្រោះតែ​ប្រាសាទ​បែរមុខ​ទៅ​ទិស​ខាងលិច លក្ខណៈពិសេស​ទាំងអស់​បានកំណត់​បែរ​ឆ្ពោះទៅ​ខាងកើត ដែល​បន្សល់ទុក​ទី​លំហ​បន្ថែមទៀត​ដែល​ត្រូវបាន​បំពេញ​នៅក្នុង​វាំងចំណារ​នីមួយ​និង​ថែវ​នៅ​ចំហៀង​ខាងលិច ចំពោះ​ហេតុផល​ដដែល​កាំជណ្ដើរ​បែរមុខ​ទៅខាង​លិច​រាក់​ជាង​កន្លែង​ផ្សេង​នៅ​ខាង​ផ្សេងៗ​ទៀត​។​
​ថែវ​ខាងក្រៅ​នេះ ១៨៧​គុណ​២១៥​ម ជាមួយ​សាលាសំណាក់​ខុសពី​ប្រាង្គ​នានា​នៅ​កាច់ជ្រុង​។ ថែវ​នេះ​ចំហ​ទៅខាង​ក្រៅ​នៃ​ប្រាសាទ ដែលមាន​កន្លះ​-​ថែវ​ច្រើន​មាន​សសរ​លាតសន្ធឹង​និង​ជ​ន្ទ​ល់​សំណង់​នេះ​។ ភ្ជាប់​ទៅនឹង​ថែវ​ខាងក្រៅ​ទៅកាន់​វាំងចំណារ​ទី​ពី​រលើ​ចំហៀង​ខាងលិច​គឺជា​របៀង​រាង​កាកបាទ​ហៅថា ព្រះ​ពាន់ (​សាល​)​។ ពុទ្ធបដិមា​ធ្លាប់​នៅ​ខាងឆ្វេង​នៅក្នុង​របៀង​នោះ​ដោយ​ពួក​អ្នក​ធម្ម​យាត្រា​អស់​ជាង​ច្រើន​សតវត្ស ទោះបី​ភាគច្រើន​ឥឡូវ​ត្រូវបាន​ដកចេញ​ក៏ដោយ​។ ទីនេះ​មាន​អក្សរ​ចារឹក​ច្រើន​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ទង្វើ​ល្អ​នៃ​ពួក​អ្នក​ធម្ម​យាត្រា ភាគច្រើន​បាន​សរសេរ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ ប៉ុន្តែ​ផ្សេងទៀត​ជា​ភាសា​ភូមា និង​ជប៉ុន​។ ធ្លា​របៀង​តូចៗ​ទាំង​បួន​គូស​ចេញ​ដោយ​របៀង​នេះ​ដើមឡើយ​ត្រូវបាន​ពេញប្រៀប​ដោយ​ទឹក​។​[៣៤] ខាងជើង​និង​ខាងត្បូង​នៃ​របៀង​នេះ​គឺជា​បណ្ណាល័យ​។​
​ខាង​ណោះ ថែវ​ទី​ពីរ​និង​ខាងក្នុង​ត្រូវបាន​ភ្ជាប់​គ្នា​និង​ទៅកាន់​បណ្ណាល័យ​ចំហៀង​ពីរ​ក្បែរ​លាន​រាង​កាកបាទ​មួយ​ផ្សេងទៀត ម្ដងទៀត​ការបន្ថែម​ក្រោយមកទៀត​។ ចាប់ពី​ជា​នទី​ពីរ​ទៅលើ ពួក​ទេវតា​មាន​ច្រើន​លើ​ជញ្ជាំង ដោយ​ច្រៀង រឺ ជា​ក្រុម​រហូតដល់​បួន​អង្គ​។ វាំងចំណារ​ជាន់​ទី​ពីរ​គឺ​១០០ គុណ​នឹង ១៥​ម ហើយ​ដើមឡើយ​ប្រហែល​អាច​ត្រូវបាន​ជោរជន់​ដើម្បី​តំណាងឱ្យ​មហាសមុទ្រ​ព័ទ្ធជុំវិញ​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ​។​[៣៥] ជណ្ដើរ​បី​ឈុត​នៅ​ម្ខាងៗ​នាំ​ឡើង​ទៅដល់​ប្រាង្គ​ប៉ម និង គោ​បុ​រៈ​នៅ​កាច់ជ្រុង​នៃ​ថែវ​ខាងក្នុង​គេ​។ ផ្លូវ​ជណ្ដើរ​ចោទ​ណាស់​តំណាងឱ្យ​ភាពលំបាក​នៃ​ការ​ឡើងទៅ​នគរ​ពួក​ទេវៈ​។​[៣៦] ថែវ​ខាង​ក្នុងនេះ ហៅថា​បាកាន គឺ​៦០​ម​.​ការ៉េ​ដែលមាន​ថែវ​អ័ក្ស​ជាច្រើន​ភ្ជាប់​នឹង​គោ​បុ​រៈ​នីមួយ​ជាមួយ​ទីសក្ការៈ​បូជា​នៅ​កណ្ដាល ហើយ​និង​ទីសក្ការៈ​បូជា​បន្តបន្ទាប់​នៅ​ខាងក្រោម​ប្រាង្គ​ប៉ម​នៅ​កាច់ជ្រុង​។
ការ​ប្រក់​ដំបូល​ថែវ​ត្រូវបាន​តុបតែង​ជាមួយ​ក្បាច់ក្បូរ​នៃ​ខ្លួន​ពស់​ដែល​នៅ​ចុង​នៃ​ក្បាល​តោ រឺ គ្រុឌ​។ ធ្នឹម និង ហោជាង​ដែល​បាន​ឆ្លាក់​តុបតែង​ច្រក​ចូលទៅ​ថែវ និង ទីសក្ការៈ​បូជា​។ ប្រាង្គ​ខាងលើ​ទីសក្ការៈ​បូជា​កណ្ដាល​ងើប​រះ​ឡើង​៤៣​ម​.​ដល់​កម្ពស់​៦៥​ម​.​ពីលើ​ដី មិន​ដូច​ប្រាសាទភ្នំ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​មុនៗ​នោះឡើយ ប្រាង្គ​កណ្ដាល​គឺ​ត្រូវបាន​ផុស​ឡើងលើ​ប្រាង្គ​បួន​ដែល​ព័ទ្ធជុំវិញ​។​[៣៧] ទីសក្ការៈ​បូជា​ខ្លួនឯង ដើមឡើយ​បាន​ត​ម្ដ​ល់​នៅ​រូបចម្លាក់​ព្រះ​វិស្ណុ និង​បើកទូលាយ​នៅ​គ្រប់​ខាង ត្រូវបាន​ព័ទ្ធ​ជញ្ជាំង​នៅ​ខាងក្នុង​នៅពេលនោះ​ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូវបាន​ប្រែ​មក​សម្រាប់​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ថេរវាទ​វិញ ជញ្ជាំង​ថ្មី​រំលេច​នូវ​ព្រះពុទ្ធ​អង្គជា​ច្រើន​កំពុង​ឈរ​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣៤ អ្នក​អភិរក្ស​ហ្ស​ក​ហ្សឹ​-​ធូ​វ​វ៉េ​បាន​ជីក​លុង​រណ្ដៅ​នៅ​ខាងក្រោម​ទីសក្ការៈ​កណ្ដាល​នេះ​: បាន​ពេញ​ជាមួយ​ខ្សាច់​និង​ទឹក បាន​ត្រូវគេ​លួច​ឆក់​ប្លន់​រតនសម្បត្តិ​ក្នុងនោះ​រួច​អស់​ទៅហើយ ប៉ុន្តែ​លោក​ខំ​ស្វែងរក​គ្រឹះ​ពិ​សិ​ដ្ឋិ​មួយ​ទុក​នូវ​សន្លឹក​មាស​ពីរ​មាត្រ​លើ​ជាន់​ផ្ទាល់​ដី​។​
​ការតុបតែង​លំអ​
​និង​មួយ​ក្នុងចំណោម​ហេតុផល​សម្រាប់​កិ​ត្ត​នាម​របស់ខ្លួន​គឺ​ការតុបតែង​លាតសន្ធឹង​របស់​អង្គរវត្ត ដែល​យក​ទម្រង់​នៃ​ចម្លាក់​ខ្សែ​លៀន​ស្រាលៗ​។ កំពែង​ខាង​ក្នុងនៃ​ថែវ​ខាងក្រៅ​បង្ហាញ​តំណ​ត​គ្នា​នៃ​ឆាក​ខ្នាត​ធំ​ដែល​រៀបរាប់​យ៉ាងសំខាន់​នូវ​ភាគច្រើន​ពី​វីរ​កថា​ហិណ្ឌូ រាមាយណៈ និង មហាភារតៈ​។ ហាយ​អ៊ាំ​ម​បាន​ហៅ​អ្វី​ទាំងនេះ​ថា "​ការរៀបចំ​ជា​ខ្សែ​ដែល​បាន​យល់ដឹង​ខ្លាំង​បំផុត​ពី​ចម្លាក់​ថ្ម​"​។​[៣៩] ចាប់ពី​ជ្រុង​ខាងជើង​-​ខាងលិច​បញ្ច្រាស​ទ្រនិចនាឡិកា ថែវ​ខាងលិច​បង្ហាញ​នូវ​សមរភូមិ​លង្កា (​មកពី​រាមាយណៈ ក្នុងនោះ​ដែល​ព្រះរាម កម្ចាត់​រាវ​នៈ និង​សមរភូមិ​កុ​រុ​ក្ឞេ​ត្រ (​ពី​ភារតៈ ដែល​បង្ហាញ​នូវ​ការ​សាបរលាប​ព្រមៗ​គ្នា​នៃ​ត្រកូល​កៅរ​វៈ និង បា​ណ្ឌ​វៈ​)​។ នៅ​ថែវ​ខាងត្បូង​តាម​សាច់រឿង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​តែប៉ុណ្ណោះ ក្បួន​ដង្ហែរ​ព្រះ​សូរ្យ​វរ្ម័នទី​២ បន្ទាប់មក នរក​៣២ និង​ស្ថានសួគ៌​៣៧​នៃ​ទេវ​កថា​ហិណ្ឌូ​។​
​នៅលើ​ថែវ​ខាងកើត​គឺជា​មួយ ក្នុងចំណោម​សាច់រឿង​គួរអោយ​សរសើរ​ខ្លាំង​បំផុត ការ​កូរ​សមុទ្រ​ទឹកដោះ ដែល​បង្ហាញ​[៤០] អសុរា​៩២ និង ទេវតា​៨៨​អង្គ​ដែល​យក​នាគ​វា​សុ​កិ​ដើម្បី​កូរ​សមុទ្រ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ព្រះ​វិស្ណុ (​មែន​និ​កា​រាប់​ឃើញ​ត្រឹមតែ​៩១​អសុរា និង​ពន្យល់​ចំនួន​អ​សមាមាត្រ​ដូចជា​តំណាងអោយ​ចំនួន​ថ្ងៃ​ចាប់ពី​សុរិយ​ដ្ឋា​ន​សិសិររដូវ ដល់​សម​រាត្រី​រដូវរំហើយ និង​ចាប់ពី​សម​រាត្រី​ដល់​សុរិយ​ដ្ឋា​ន​និ​ទាឃ​រដូវ​)​។​[៤១] វា​ត្រូវបាន​បន្តបន្ទាប់​ដោយ​ព្រះ​វិស្ណុ​ដែល​កំពុងតែ​កម្ចាយ​ពួក​អសុរា (​ការបន្ថែម​នូវ​សតវត្ស​ទី​១៦)​។ ថែវ​ខាងជើង​បង្ហាញ​នូវ​ជ័យជម្នះ​របស់​ក្ឫ​ស្នា​លើ​ពនៈ (​ដែល​យោងទៅតាម​លោក​ហ្គ្លេ​ស​ហ្សឹ "​ទឹកដៃ​នេះ​គឺ​អាក្រក់​បំផុត​" [៤២]) និង សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ព្រះ​ហិណ្ឌូ​និង​ពួក​អសុរា​។ សាលាសំណាក់​ខាងជើង​ឆៀង​ខាងលិច និង ជ្រុង​ខាងត្បូង​ឆៀង​ខាងលិច ទាំងពីរ​រំលេច​នូវ​សាច់រឿង​តិចតួច​មែ​ន​ទែន ភាគ​ខ្លះ​មិន​ច្បាស់លាស់ ប៉ុន្តែ​ភាគច្រើន​មកពី​រឿង​រាមាយណៈ រឺ ជីវិត​របស់​ក្ឫ​ស្នា​។​

​ចម្លាក់​ថែវ​នៅលើ​ជញ្ជាំង​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​
​ចម្លាក់​ថែវ​ដែល​ព័ទ្ធជុំវិញ​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​នៅ ជាន់​ទី​១ ជា​ចម្លាក់​លើ​ថ្មភក់​មាន​ទំហំ ១,២០០​ម៉ែត្រ​ការេ​។ ចម្លាក់​នោះ​ចែកជា ៨​ផ្ទាំង និង ២ ផ្ទាំង នៅ​ពន្លា​ជ្រុង​នៃ ថែវ​ខាងលិច​។ សាច់រឿង នៃ​ចម្លាក់​នោះ​ចាប់ផ្តើម​តាម ជួរ​ដេក តាម​ជញ្ជាំង​ពី​ធ្វេ​ង​ទៅ​ស្តាំ​។ នៅ​កន្លែង​ខ្លះ​មាន​ព្រំ​ផងដែរ​។ សាច់រឿង​នោះ​ត្រូវ​បានរៀបចំ​តាមរបៀប គឺ​ដាច់ពីគ្នា ឬ​ស្ថិតនៅ​ពី លើ​គ្នា​។ ចម្លាក់​នេះ​ត្រូវ​មើល​ពី​ធ្វេ​ង​ទៅ​ស្តាំ​។ អ្នកទស្សនា​គួរ​ដើរ​មើល​ដោយ​ចូល​តាម​ច្រក​កណ្តាល​ខាងលិច រួច​បត់​ស្តាំ និង ដើរ​ជុំវិញ​។ ចម្លាក់​ទាំងនោះ​រួមមាន​៖
(១) ថែវ​ខាងលិច​(​ត្បូង​) : បង្ហាញ​ពី​ចម្បាំង​របស់​គូ​រុ​សាត្រា (​មហាភារតៈ​) ។​
(២) ពន្លា​ជ្រុង​(​និរតី​) : បង្ហាញ​ពី ឆាក​នៃ​រឿង​រាម​កេ​រិ៍្ត ។​
(៣) ថែវ​ខាងត្បូង​(​លិច​) : បង្ហាញ​ពី​ព្យុហយាត្រា​របស់​ព្រះបាទ​សូរ្យ​វ័រ្មន​ទី​២ ។​
(៤) ថែវ​ខាងត្បូង​(​កើត​) : បង្ហាញ​ពី​រឿង​ឋានសួគ៌ និង ឋាននរក ។​
(៥) ថែវ​ខាងកើត​(​ត្បូង​) : បង្ហាញ​ពី​រឿង​កូរ​សមុទ្រ​ទឹកដោះ ។​
(៦) ថែវ​ខាងកើត​(​ជិត​ផ្លូវ​ចូល​) : ជា​សិលា​ចារិក ។​
(៧) ថែវ​ខាងកើត​(​ជើង​) : បង្ហាញ​ពី​ជ័យជំនះ​របស់​ព្រះ​វិស្ណុ លើ​ពួក​អសុ​រៈ ។​
(៨) ថែវ​ខាងជើង​(​កើត​) : បង្ហាញ​ពី​ជ័យជំនះ​របស់​ក្រឹ​ស្ណៈ និង បា​ណ្ឍៈ ។​
(៩) ថែវ​ខាងជើង​(​លិច​) : បង្ហាញ​ពី​ចម្បាំង​រវាង​ទេវតា និង​ពួក​អសុ​រៈ ។​
(១០) ពន្លា​ជ្រុង​(​ពាយព្យ​) : បង្ហាញ​ពី​ឆាក​នៃ​រឿង​រាម​កេ​រិ៍្ត ។​
(១១) ថែវ​ខាងលិច​(​ជើង​) : បង្ហាញ​ពី​ចម្បាំង​នៅ​ក្រុង​លង្កា​(​រឿង​រាម​កេ​រិ៍្ត​) ។​
​បច្ចេកទេស​ស្ថាបនកម្ម​
​ថ្ម​មួយចំនួន រលោង​ដូចជា​ថ្ម​ពពាល​ដែល​បាន​ប៉ូ​លា​ហើយ ត្រូវបាន​ដាក់​ដោយ​គ្មាន​បាយអ​ជាមួយ​តំណ​យ៉ាង​តឹង​ដែល​ជួនកាល​ពិបាក​រក​។ ដុំថ្ម​បួន​ជ្រុងៗ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បានដាក់​រួមគ្នា​ដោយ​តំណ​ប្រហោង​ដំណាប់​និង​ព​ន្លូ​ញ​ក្នុង​ករណីខ្លះ កាលណោះ​ដែរ ក្នុងករណី​ផ្សេងៗ​ទៀត បាន​ប្រើ​កន្ទុយ​លលក និង​ទំនាញ​ដី​។ ដុំថ្ម​ខ្លះ​ត្រូវបាន​ដាក់​នៅ​កន្លែង​ដោយ​ក្ដី​សន្និដ្ឋាន​តាម​ការ​ផ្សំគ្នា​នៃ​ពួក​ដំរី ពួរ​ស្រកី​ជក់ រ៉ក និង​ការធ្វើ​រន្ទា​ឫស្សី​។ ហ្រ​ង់​រី​-​ម​ហ៊​ត​បាន​កត់សម្គាល់ថា​ភាគច្រើន​នៃ​ដុំថ្ម​មាន​រន្ធ​២,៥ ស​.​ម​.​ជា​អង្កត់ផ្ចិត និង ជម្រៅ​៣ ស​.​ម​. ជាមួយ​រន្ធ​ជាច្រើន​ទៀត​លើ​ដុំថ្ម​បួន​ជ្រុង​ធំៗ​។ ពួក​អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​បាន​អោយយោបល់​ថា​ទាំងនេះ​ត្រូវបាន​ប្រើ​ចូលរួម​គ្នា​ជាមួយ​ដំបង​ដែក​ជាច្រើន ប៉ុន្តែ​អ្នក​ផ្សេងទៀត​អះអាងថា​របស់​នឹងត្រូវ​បាន​ប្រើ​ដើម្បី​កាន់​ស្នៀត​ជា​បណ្ដោះអាសន្ន​ដើម្បី​ជួយ​ហត្ថកិច្ច​ថ្ម​ទាំងនោះ​ចូលទៅ​កាន់​កន្លែង​។​
​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ​ត្រូវបង្កើត​ចេញ​ដោយ​ចំនួន​ដ៏​សម្បើម​នៃ​ថ្មភក់ ច្រើន​ដូចគ្នា​នឹង​សាជី​របស់​ខាប​ផ្វ្រា​នៅ​អេ​ហ្ស៊ី​ប (​ជា​៥ លាន​តោន​)​។ ថ្មភក់​នេះ​ត្រូវបាន​ដឹកជញ្ជូន​ពី​ភ្នំ​គូលែន កន្លែង​យក​ថ្ម​ប្រហែល​២៥ ម៉ា​យល៍ (៤០ គ​.​ម​.)​ទៅ​ទិសឦសាន​។ ថ្ម​នេះ​តាម​សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន​ត្រូវបាន​ដឹកជញ្ជូន​ដោយ​ក្បូន​តាម​បណ្ដោយ​ស្ទឹង​សៀមរាប​។ រឿងនេះ​នឹងត្រូវ​បានធ្វើ​ឡើងជា​មួយ​ការប្រុងប្រយ័ត្ន​ដើម្បី​ចៀសវាង​ការ​ក្រឡាប់​ក្បូន​រួមជាមួយ​ទម្ងន់​មួយចំនួនធំ​។ វិស្វករ​ទំនើប​ម្នា​ក់បាន​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា​វា​នឹង​ចំណាយពេល​៣០០​ឆ្នាំ​ដើម្បី​បង្ហើយ​អង្គរវត្ត​សព្វថ្ងៃនេះ​។​[៤៣] ប៉ុន្តែ​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ​ត្រូវបាន​ចាប់ផ្ដើម​ភ្លាម បន្ទាប់ពី​សូរ្យ​វរ្ម័ន​ឡើង​សោយរាជ្យ និង​ត្រូវបាន​បញ្ចប់​រយៈពេល​ខ្លី​ក្រោយ​ការ​សោយ​ទីវ​ង្គ​តរបស់​ទ្រង់ មិន​ច្រើនជាង​៤០​ឆ្នាំ​។​
​យ៉ាង​ជាក់ស្ដែង​ផ្ទៃ​ខាងក្រៅ​ទាំងអស់ សសរ ធ្នឹម សូម្បីតែ​ដំបូល​ត​ក៏ត្រូវ​បាន​ឆ្លាក់​ដែរ​។ មាន​ចម្ងាយ​ដ៏​វែង​នៃ​ចម្លាក់​លៀន​ដែល​រៀបរាប់​សាច់រឿង​ចេញពី​អក្សរសិល្ប៍​ឥណ្ឌា​រួមមាន​ស្នែង​ឯក ឥន្ទ្រី​យ​សីហៈ នាគ​មាន​ស្លាប​កំពុង​អូសទាញ​រទេះ​ដូចគ្នា​នឹង​ពួក​អ្នក​ចម្បាំង​តាម​ពីក្រោយ​មេ​កើយ​ដែល​ជិះ​ដំរី និង​នារី​របាំ​នៅ​ស្ថានសួគ៌​ដែលមាន​កេសា​បថ​យ៉ាង​ផ្ចិតផ្ចង់​។ ជញ្ជាំង​ថែវ​តែឯង​ត្រូវបាន​តុបតែង​ជាមួយ​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាល​ស្ទើរតែ​១០០០​មាត្រ​ការ៉េ​។ រន្ធ​ជាច្រើន​លើ​កំពែង​អង្គរ​ខ្លះ​បញ្ជាក់ថា​ប្រហែល​ត្រូវបាន​គេ​តុបតែង​ជាមួយ​បន្ទះ​សំរឹទ្ធ​។ ទាំងនេះ​ត្រូវបាន​គាស់កកាយ​យ៉ាងច្រើន​នៅ​សម័យកាល​បុរាណ និង បានជា​គោលដៅ​ដំបូង​សម្រាប់​ពួកចោរ​។ គ្រា​ដែល​កំពុង​ជីក​កកាយ​ខ​ជុ​រា​ហោ អ៊ែ​ល​ឡិច​-​អិ​វ៉ឹ​ន ជាង​ថ្ម​និង​ជាងចម្លាក់​ម្នាក់ បាន​កសាង​ឡើងវិញ​នូវ​រូបចម្លាក់​ថ្ម​មួយ​ខាងក្រោម​៤ ភ្វី​ត (១,២ ម​) នេះ​បាន​ចំណាយពេល​៦០​ថ្ងៃ​ដើម្បី​ឆ្លាក់​។ [៤៤] រ៉​ច​ចឺ​រ​-​ហប​គី​ន្ស៍ និង ម៉ាខ​-​ឡេ​ហ​ណឺ​បានធ្វើ​ការពិសោធ​ផងដែរ​ដើម្បី​គាស់​យក​ថ្មកំបោរ​ដែល​បាន​ចំណាយ​អ្នក​គាស់កកាយ​១២​នាក់ ២២​ថ្ងៃ ដើម្បី​គាស់កកាយ​ថ្ម​ប្រហែល​៤០០​តោន​។​[៤៥] កម្លាំង​ពលកម្ម​ដើម្បី​គាស់កកាយ ដឹកជញ្ជូន ឆ្លាក់​និង​បន្តុប​ថ្ម​ជាច្រើន​ត្រូវបាន​ឈានដល់​រាប់ពាន់​រួមមាន​សិល្បៈករ​ជំនាញ​ខ្ពស់ៗ​ជាច្រើន​នាក់​។ ជំនាញ​ទាំងនេះ​បានទាមទារ​ឱ្យ​ឆ្លាក់​រូបចម្លាក់​ទាំងនេះ​បាន​អភិវឌ្ឍ​រាប់រយឆ្នាំ​តាំងពី​ដំបូង​ឡើយ ដូចដែល​បានបង្ហាញ​តាម​វត្ថុ​បុរាណ​ខ្លះ​ដែល​ត្រូវបាន​ចុះ​កាលបរិច្ឆេទ​ទៅ​សវ​ត្ស​ទី​ប្រាំពីរ មុនពេល​ខ្មែរ​បាន​ឡើងអំណាច​។​
​អង្គរវត្ត​បច្ចុប្បន្ន
​​ការ​ស្ទាបស្ទង់​ខាង​បុរាណវិទ្យា​ឥណ្ឌា​បាន​បន្ត​ការស្ដារ​ស្នាដៃ​លើ​ប្រាសាទ​នេះ​រវាង ១៩៨៦ និង​១៩៩២​។​[៤៦] ចាប់តាំងពី​ទសវត្ស​ឆ្នាំ​១៩៩០ អង្គរវត្ត​បាន​មើលឃើញ​នូវ​កិច្ចប្រឹងប្រែង​អភិរក្ស​បន្ត និង​ការកើនឡើង​យ៉ាងខ្លាំង​ខាង​ទេសចរណ៍​។ ប្រាសាទ​នេះ​គឺជា​ផ្នែក​នៃ​ទីកន្លែង​កេរដំណែល​ពិភពលោក​របស់​អង្គរ បាន​បង្កើតឡើង​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩២ ដែល​បាន​ផ្ដល់នូវ​ការអោយ​មូលនិធិ​ខ្លះ និង​បាន​ជម្រុញ​ចិត្ត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ការពា​រ​ទីកន្លែង​នេះ​។​[៤៧] គម្រោងការ​អភិរក្ស​អប្សរា​អាល្លឺម៉ង់ (​គ​.​អ​.​អ​.​អ​. ឬ GACP) កំពុងធ្វើការ​ដើម្បី​ការពារ​ពួក​ទេវតា និង​ចម្លាក់​លៀន​ស្រាលៗ​ដទៃទៀត​ដែល​តាក់តែង​លើ​ប្រាសាទ​នេះ​ពី​ការបំផ្លិចបំផ្លាញ​។
ការ​ស្ទាបស្ទង់​របស់​អង្គការ​នេះ​បាន​រកឃើញថា​ប្រហែល​២០%​នៃ​ពួក​ទេវតា​ស្ថិតនៅក្នុង​ល​ក្ខ័​ណ្ឌ​មិនសូវ​ល្អ ជា​ចម្បង​ដោយសារ​សំណឹក​ធម្មជាតិ​និង​ការ​យ៉ាប់យ៉ឺន​ទៅ​នៃ​ថ្ម​ប៉ុន្តែ​ដោយឡែក​ផងដែរ ក៏​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​កិច្ចប្រឹងប្រែង​ការស្ដារ​ឡើងវិញ​ភ្លាមៗ​ផងដែរ​។​[៤៨] ការងារ​ផ្សេងៗ​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការជួសជុល​ផ្នែក​ដែល​បាន​ធ្លាក់​មួយចំនួន​ពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់ និង​ការបង្ការ​ពី​ការបាក់​ធ្លាក់​បន្ថែមទៀត​: ទី​ខាងមុខ​ប៉ែក​ខាងលិច​នៃ​ថ្នាក់លើៗ ជា​ឧទាហរណ៍ ត្រូវបាន​ទប់​ទ្រ​ដោយ​ការដាក់​រន្ទា​តាំងពី​ឆ្នាំ ២០០២[៤៩] កាលណោះ​ក្រុម​ជប៉ុន​មួយ​បាន​បង្ហើយ​ការស្ដារ​នូវ​បណ្ណាល័យ​ខាងជើង​នៃ​វាំងចំណារ​ខាងក្រៅ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៥​។​
មូលនិធិ​បូជនីយដ្ឋាន​ពិភពលោក​បានចាប់ផ្ដើម​ការងារ​អភិរក្ស​លើ​ថែវ​កូរ​សមុទ្រ​ទឹកដោះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៨ បន្ទាប់ពី​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្នុង​ការសិក្សា​ពី​ស្ថានភាព​។ គម្រោងការ​នេះ​បាន​ស្ដារ​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ប្រក់​ដំបូល​ខ្មែរ​តាមបែប​បុរាណ និង​បាន​ដកចេញ​នូវ​ស៊ីម៉ង់​ដែល​បាន​ប្រើ​នៅក្នុង​ការប៉ុនប៉ង​ការស្ដារ​ដំបូង​ដែល​បានជា​លទ្ធផល​ជា​អំបិល​ជ្រៀតចូល​រចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់​ពីក្រោយ​ចម្លាក់​ស្រាល ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូច​ពណ៌​និង​បំផ្លាញ​ផ្ទៃ​ដែល​បាន​ឆ្លាក់​ហើយ​។ ដំណាក់កាល​សំខាន់​នៃ​ការងារ​នេះ​បានបញ្ចប់​នៅ​ឆ្នាំ​២០១២ និង​សមាសភាគ​ចុងក្រោយ​នឹង​ជាការ​បន្តុប​ឡើង​នៃ​ត្រីសូល៍​លើដំបូល​នៃ​ថែវ​នេះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣​។​
​អង្គរវត្ត​បានប្រែក្លាយ​ជា​គោលដៅ​ទេសចរណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​។ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៤ និង​២០០៥ តួលេខ​រដ្ឋាភិបាល​បាន​ណែនាំ​ថា រៀង​គ្នា​មាន​ទេសចរ​បរទេស ៥៦១០០០ និង​៦៧៧០០០​នាក់​ដែល​បានមក​ដល់​ខេត្តសៀមរាប ប្រហែល​៥០%​នៃ​ពួក​ទេសចរ​បរទេស​ទាំងអស់​នៅ​កម្ពុជា​សម្រាប់​ឆ្នាំ​ទាំងពីរ​។​[៥១] ទី​ស្ថាន​នោះ​ត្រូវបាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​សម្ព័ន្ធ​សូគីម៉ិច​(​សូគីម៉ិច​គ្រុប​)​ឯកជន ចាប់តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៩០ ដែល​បាន​ជួល​ប្រាសាទពី​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុ​ជា​។ លំហូរ​ចូល​នៃ​ពួក​អ្នក​ទេសចរណ៍​រហូតមក​ដល់​ឥឡូវ​បាន​បង្ក​នូវ​ការបំផ្លិចបំផ្លាញ​តិចតួច​ទាក់ទង​គ្នា ក្រៅពី​គំនូរ​សាធារណ៍​ខ្លះៗ ខ្សែពួរ និង​ជណ្ដើរ​ឈើ​ត្រូវបាន​គេ​ដាក់បញ្ចូល​ដើម្បី​ការពារ​ចម្លាក់​ផុស​ស្រាលៗ​និង​កម្រាល រៀងមក​។ ទេសចរណ៍​ក៏បាន​ផ្ដល់នូវ​មូលនិធិ​បន្ថែម​ខ្លះទៀត​ចំពោះ​តំហែទាំ​ក៏ដូចជា​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០០ ប្រហែល​២៨%​នៃ​ប្រាក់ចំណូល​សំបុត្រ​ឆ្លងកាត់​ទី​ស្ថាន​អង្គរ​ទាំងមូល​ត្រូវបាន​ចំណាយ​លើ​ប្រាសាទ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នេះ ទោះបីជា​កិច្ចការ​ភាគច្រើន​ត្រូវបាន​បន្ត​ដោយ​ពួកក្រុម​ឧបត្ថម្ភ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​បរទេស​ជាជាង​ដោយ​ពួក​អាជ្ញាធរ​កម្ពុជា​នោះ​។​
​ចាប់តាំងពី​អង្គរវត្ត​បាន​មើលឃើញ​កំណើន​យ៉ាងសំខាន់​ខាង​ទេសចរណ៍​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំនេះ អ​.​អ​.​វ​.​វ​.​ស​.​ប​. រឺ យូណេស្កូ និង​គណៈកម្មាធិការ​សម្របសម្រួល​អន្តរជាតិ​របស់ខ្លួន​ដើម្បី​ការការពារ​សុវត្ថិភាព​និង​អភិវឌ្ឍន៍​នៃ​ស្ថានីយ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​អង្គរ (​គ​.​ស​.​អ​. រឺ ICC) នៅក្នុង​សមាគម​ដែលមាន​ពួក​អ្នកតំណាង​មកពី​រាជរដ្ឋាភិបាល​និង​អាជ្ញាធរ​អប្សរា បានរៀបចំ​សិក្ខាសាលា​ជាច្រើន​ដើម្បី​ពិភាក្សា​នូវ​គំនិត​"​ទេសចរណ៍វប្បធម៌​"​។​[៥៣] ដោយ​ការចង់​ចៀសវាង​ទេសចរណ៍​ពាណិជ្ជកម្ម​និង​ចំនួន​ដ៏​ច្រើន សិក្ខាសាលា​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នេះ​បាន​សង្កត់ធ្ងន់​លើ​សារៈសំខាន់​នៃ​ការផ្ដល់​ទី​សំណាក់អាស្រ័យ និង​សេវាកម្ម​គុណភាព​ខ្ពស់​ជា​លំដាប់​ចំពោះ​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ដើម្បី​រក​ប្រយោជន៍​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច គ្រានោះ​ក៏មាន​ការរួមបញ្ចូល​នូវ​ភាព​សម្បូរបែប​នៃ​វប្បធម៌​ខ្មែរ​។​[៥៣] នៅ​ឆ្នាំ​២០០១ អ្វីដែល​ជំរុញ​នេះ​បាន​ហុច​លទ្ធផល​ជា​គំនិត​នៃ​"​ទីក្រុង​ទេសចរណ៍​អង្គរ​" ដែល​នឹង​ត្រូវបាន​អភិវឌ្ឍ​ជាមួយ​ការគោរព​រាប់អាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ខ្មែរ រួមមាន​ការ​លំហែ និង​សុ​ខូ​ប​ត្ថ​ម្ភ​វត្ថុ​ទេសចរណ៍ និង​ផ្ដល់​សណ្ឋាគារ​ប្រណិត​នានា​ដែលមាន​សមត្ថភាព​ជាទី​ស្នាក់អាស្រ័យ​ពួក​អ្នក​ទេសចរណ៍​មួយចំនួនធំ​។​
​ការមើលឃើញ​នៃ​ការអភិវឌ្ឍ​ដូចជា​ទីស្នាក់អាស្រ័យ​ទេសចរណ៍​ដ៏​ច្រើន​បានធ្វើ​អោយមាន​កង្វល់​ទាំង​អប្សរា និង គ​.​ស​.​អ​. (ICC) អះអាងថា​ការអភិវឌ្ឍ​ទេសចរណ៍​ពីមុន​ក្នុង​តំបន់​នេះ​បាន​ធ្វេសប្រហែស​នូវ​និយ័តកម្ម​សំណង់ និង​គម្រោងការ​ទាំងនេះ​ច្រើន​ទៀត​មាន​សក្ដានុពល​បំផ្លិចបំផ្លាញ​លក្ខណៈពិសេសៗ​ខាង​ទេសភាព​។​[៥៣] ផងដែរ ទំហំ​ធំៗ​នៃ​គ្រោងការ​ទាំងនេះ​បានចាប់ផ្ដើម​គំរាមកំហែង​គុណភាព​ទឹក​នៅ​ទីប្រជុំជន​ជិតៗ​តំបន់ ទឹក​សំអុយ និង​ប្រព័ន្ធ​អគ្គីសនី​ជាច្រើន​។​[៥៣] វា​ត្រូវបាន​កត់សម្គាល់ថា​ដូចជា​ភាព​ញឹកញាប់​នៃ​ទេសចរណ៍​ខ្ពស់ និង ការទាមទារ​កើនឡើង​សម្រាប់​ទីស្នាក់អាស្រ័យ​គុណភាព​ខ្ពស់​ក្នុង​តំបន់​នេះ ដូចជា​ការអភិវឌ្ឍ​ផ្លូវ​ជាន់ខ្ពស់​ធំៗ មានការ​ប៉ះ​ផ្ទាល់​លើ​តារាង​ទឹក​ក្រោម​ដី ដែល​កំពុងតែ​លាតសន្ធឹង​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដល់​ស្ថេរភាព​សំណង់​នៃ​ប្រាសាទ​ជាច្រើន​នៅ​អង្គរវត្ត​។​[៥៣] ពួក​អ្នកស្រុក​សៀមរាប​ក៏បាន​បញ្ចេញ​ការព្រួយបារម្ភ​លើ​ធម្មជាតិ​ដ៏​ស្រស់ស្អាត និង បរិយាកាស​ទីប្រជុំជន​របស់ខ្លួន​ដែល​កំពុង​សម្របសម្រួល​ដើម្បី​ទទួល​ទេសចរណ៍​។​[៥៣] ដោយហេតុថា​បរិយាកាស​ក្នុងស្រុក​ដ៏​ស្រស់ស្អាត​នេះ​គឺជា​សមាសភាគ​គន្លឹះ​ដើម្បី​ព្រាង​ឱ្យ​ដូច​ទីក្រុង​ទេសចរណ៍​អង្គរ ពួក​មន្ត្រីរាជការ​ក្នុង​តំបន់​បន្ត​ពិភាក្សា​របៀប​ចូលរួម​ទេសចរណ៍​អនាគត​ដោយ​ជោគជ័យ​ដោយ​គ្មាន​ការលះបង់​តម្លៃ និង​វប្បធម៌​ក្នុង​តំបន់​។​

​នៅក្នុង​វេទិកា​ទេសចរណ៍​អាស៊ាន​២០១២ ភាគី​ទាំង​ពីរបាន​យល់ស្រប​ថា​បូ​រ៉ូ​ប៊ូ​ឌួ និង អង្គរវត្ត​បានក្លាយ​ជា​ស្ថានីយ​បងប្អូន​និង​ក៏​ជា​ខេត្ត​ដែល​នឹង​ក្លាយជា​ខេត្ត​បងប្អូន​។ អាកាសចរណ៍​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ពីរ​កំពុង​ពិចារណា​ឱកាស​ដើម្បី​បើក​ការហោះហើរ​ដោយផ្ទាល់​ពី​យោខ​យ៉ាក់​កា​រ្ទ៉ា ឥណ្ឌូណេស៊ី ទៅ​សៀមរាប​។​

No comments:

Post a Comment